Bazel
Bazel is de stad waar Erasmus het langst gewoond heeft. In totaal verbleef hij er tien jaar en ruim vier maanden, verdeeld over vier perioden. Niet dat hij er volledig ingeburgerd was, net zomin als in de andere steden waar hij gedurende zijn studie en werkzame leven vertoefde, zoals Deventer, Oxford, Cambridge of Leuven. Erasmus leidde een zwervend bestaan. Deels omdat hij dat wilde, deels had het te maken met zijn kritische en onafhankelijke opstelling. Dat hij Bazel als woonplaats koos, had vooral te maken met de aanwezigheid van boekdrukker Froben, bij wie hij woonde en met wie hij bevriend raakte.
Bazel, centrum van boekdrukkunst en humanisme
Erasmus had een vruchtbare tijd in de Zwitserse stad. Van al zijn werken is er nauwelijks een te noemen die niet in Bazel is geredigeerd, opnieuw bewerkt of er ontstaan is. Veel van zijn werk is ook in de Rijnstad gedrukt en vandaaruit verspreid.
Erasmus was enthousiast over de aanwezigheid van zoveel humanistische geleerden in Bazel. Iedereen kon er Latijn en Grieks, de meesten beheersten ook het Hebreeuws, vermeldt hij in een van zijn brieven. Onder die geleerden bevond zich Johannes Huszgen oftewel Oecolampadius. Vrijdenkers als Sebastian Franck en Sebastianus Castellio konden in de zestiende eeuw eveneens min of meer ongestoord in Bazel werken en publiceren
Het brandend licht
Johannes Huszgen of Oecolampadius, het ‘brandend licht’, is bekend om zijn Zeven laatste woorden van Christus, een humanistisch traktaat met mystieke elementen. Oecolampadius woonde net als Erasmus in Bazel en schreef het voorwoord bij zijn uitgave van het nieuwe testament.
De spirituele Sebastian Franck
Sebastian Franck wordt wel één van de meest originele denkers van zijn tijd genoemd, maar werd verguisd door zijn tijdgenoten. Franck riep op om alles te ‘ontleren’ wat we in onze jeugd hebben geleerd. De Heilige Schrift moet niet letterlijk genomen worden, er zit een diepere, spirituele betekenis in, aldus Franck. Het is niet verwonderlijk dat zijn Chronica in beslag werd genomen en dat Franck tijdelijk gevangen werd gezet. Hij week uit naar Bazel, waar hij in betrekkelijke rust verder kon werken aan zijn geschriften.
Over het doden van een mens
‘Het doden van een mens is niet het verdedigen van een doctrine, het is het doden van een mens’. Dit is waarschijnlijk de belangrijkste zin uit het boek Over de ketters van Sebastianus Castellio. De geleerde humanist vestigde zich vanwege meningsverschillen met Calvijn rond 1550 in Bazel. Daar verzette hij zich tegen de vervolging van de Spanjaard Miguel Servet, die het presteerde om zowel de katholieken als de protestanten tegen zich in het harnas te jagen. In Geneve werd Servet op last van Calvijn opgepakt en veroordeeld tot de brandstapel.
Meer over Erasmus en Bazel is te vinden in:
Erasmus von Rotterdam; Vorkämpfer für Frieden und Toleranz; Ausstellung zum 450. Todestag des Ersamus von Rotterdam veranstaltet vom Historischen Museum Basel. Basel, 1986.