Spinoza, filosoof uit Amsterdam
-
De komst van de sefardische joden naar Amsterdam
De familie Spinoza of d’Espinoza behoorde tot de groep sefardische joden die zich aan het eind van de 16de eeuw in Amsterdam vestigden. Het woord ‘sefardisch’ is afgeleid van Sefarad of Sepharad, de vroegste joodse benaming voor het Iberische schiereiland. De familienaam Spinoza is - naar men algemeen aanneemt - afgeleid van de plaatsnaam Espinosa de los Monteros een - in 2016 - 1.782 inwoners tellend plaatsje tussen Burgos en Santander. De oorsprong van de familie moet in elk geval in die omgeving...
-
De familie Spinoza
In 1614 kreeg de sefardische gemeenschap toestemming om in Ouderkerk aan de Amstel een kerkhof aan te leggen, Beth Haim, op de plaats waar tot 1204 het huis van de Heren van Amstel heeft gestaan. Op Beth Haim bevinden zich de graven van de ouders van Baruch Spinoza. Ook zij waren voor de Inquisitie gevlucht vanuit Portugal naar Amsterdam.
-
Vlooienburg
Baruch Spinoza werd geboren op het eiland Vlooienburg; zijn geboortehuis heeft de tand des tijds niet doorstaan. Op de plaats waar ooit zijn geboortehuis stond, bij de huidige Stopera aan de Zwanenburgwal, staat nu een beeld van Spinoza van de beeldhouwer Nicolaas Dings dat in 2008 door burgemeester Job Cohen en wethouder Carolien Gehrels werd onthuld. De kleine Baruch groeide later op in een ander huis aan de Houtgracht, op de hoek van de Leprozengracht, aan de rand van het eiland. Ook dit huis...
-
De jeugdjaren van Spinoza
Over de leerjaren van Spinoza zijn maar weinig concrete gegevens overgeleverd. Spinoza heeft geen ego document nagelaten en daarom is zijn geestelijke ontwikkeling in die vroegste periode grotendeels in nevelen gehuld. Vast staat dat hij een briljante leerling moet zijn geweest, wiens opleiding afgebroken werd, omdat zijn vader Michael hem nodig had in diens handelsonderneming.
-
Spinoza als Amsterdamse koopman
Wanneer Spinoza is toegetreden tot de handelsonderneming van zijn vader Michael is niet meer vast te stellen. Veelal wordt verondersteld dat de dood van zijn broer Isaac in 1649 de aanleiding vormde. Omdat Spinoza niet in het register voor studiebeurzen voorkomt uit de jaren 1647 tot 1651, zou ook verondersteld kunnen worden dat hij na zijn bar mitswa de school verlaten heeft en niet aan de jesjiewa is begonnen.
-
De banvloek
De koopman Spinoza vervreemde langzamerhand van zijn joodse geloof en zijn familie. Wanneer dit proces begon is niet meer precies vast te stellen. Tot na de dood van zijn vader Michael in 1654, die trouw was aan zijn geloof, bleef Spinoza verbonden met de synagoge. De laatste vermelding van zijn naam in de archieven van de synagoge dateert van 1655. Innerlijk had hij toen al afscheid van zijn geloof genomen. De verhoudingen binnen de familie verslechterden na de dood van Michael vrij snel. Rebecca...
-
De Amsterdamse vriendenkring
De Britse historicus Jonathan Israel beschouwt het gedachtegoed van Spinoza als de kern van het radicale Verlichtingsdenken dat zich aan het eind van de zeventiende eeuw in Europa manifesteerde en zich geleidelijk aan over het continent verspreidde. De radicale Verlichting zette de aanval in op de traditionele vormgeving van de Europese samenleving: de staatsordening en de religieuze beleving. Spinoza was de belangrijkste vertegenwoordiger van dat denken, maar hij had een aantal geestverwanten in...
-
De latere levensjaren van Spinoza
Over de jaren na Spinoza’s excommunicatie uit de sefardische gemeenschap, 1656-1661, zijn weinig tastbare gegevens overgeleverd. Vast staat wel dat hij na zijn breuk met het joodse geloof – na een verzoek van rabbi Morteira - ook nog eens door de wereldlijke overheid uit Amsterdam verbannen werd, zij het niet levenslang maar voor enkele maanden.
-
De voornaamste geschriften van Spinoza
“Als ze zouden kunnen spreken, zou een driehoek God bij uitstek driehoekig noemen en een cirkel God bij uitstek cirkelvormig. Zo schrijft elk zijn eigenschappen aan God toe en maakt zichzelf aan God gelijk en komt de rest hem wanstaltig voor”. Epistolae 56,5. Spinoza’s opvatting over het opperwezen leidde tot grote beroering en niet alleen in streng calvinistische kringen. Ondanks de tegenstand, de plakkaten en verboden van de calvinisten en de overheid hebben de meeste werken en brieven van Spinoza...
-
Gebruikte bronnen
Hieronder worden de voor dit themadossier over Spinoza geraadpleegde bronnen vermeld. Als eerste worden de boeken en tijdschriftartikelen vermeld en daarna de digitale bronnen en tot slot is er een verantwoording van de gebruikte foto's en afbeeldingen.
